Aby możliwe było odwołanie darowizny muszą zaistnieć dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest zmiana stanu majątkowego darczyńcy następująca pomiędzy zawarciem umowy darowizny, a chwilą jej wykonania. Drugą przesłanką natomiast jest czyn albo zaniechanie obdarowanego, polegające na “rażącej niewdzięczności“. Pierwszy przypadek dotyczy wyłącznie darowizny jeszcze niewykonanej, natomiast odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności może nastąpić również w stosunku do wykonanej już darowizny.
Darowizna niewykonana
Darowizna wykonana
Przez rażącą niewdzięczność należy rozumieć zarówno działanie jak i zaniechanie. Może ona przejawiać się między innymi poprzez:
- popełnienia przestępstwa przez obdarowanego wobec darczyńcy
- nieudzielenie pomocy darczyńcy, który znalazł się w trudnej sytuacji życiowej
- odmowa udzielenia pomocy w chorobie
- zaniedbywanie obowiązków rodzinnych
“Przewidziana art. 898 § 1 KC przesłanka niewdzięczności w stopniu rażącym ma kwalifikowany charakter odnoszący się do zachowań, które oceniając rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę jak na przykład popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, czci albo mieniu, ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych, naruszenie godności osobistej ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze. Nie odpowiadają rażącej niewdzięczności krzywdy wyrządzone darczyńcy nieumyślnie, podyktowane emocjami wypowiedzi czy gesty, które są przejawem konfliktu rodzinnego.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 kwietnia 2021 r., sygn. akt I ACa 1175/19
Darowiznę mogą odwołać również spadkobiercy darczyńcy z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Jak odwołać darowiznę?
Pierwszym krowiem jaki należy poczynić jest wystosowanie oświadczenia o odwołaniu darowizny (o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli) osobie obdarowanej. Takie oświadczenie powinno być złożone na piśmie i wysłane na adres zamieszkania obdarowanego. W oświadczeniu należy wezwać obdarowanego do zwrotu darowizny we wskazanym terminie. Należy pamiętać, że jeśli przedmiotem darowizny jest nieruchomość dla skuteczności takiego oświadczenia wystarczająca jest sama forma pisemna, nie jest konieczna forma aktu notarialnego.
“Wykładnia art. 900 KC uznaje skuteczność odwołania darowizny nieruchomości w formie pisemnej.“
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2002 r., sygn. akt I CKN 1036/00
Jeśli samo oświadczenie nie ukarze się wystarczające i obradowany nie wróci przedmiotu darowizny, konieczne może okazać się wejście na drogę sądową. Wówczas należy złożyć pozew o zwrot przedmiotu darowizny (o nakazanie złożenia oświadczenia woli, o zobowiązanie obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości) do sądu właściwego ze względu na wartość przedmiotu sporu (wartość darowizny) – poniżej 50 tyś. właściwy będzie Sąd Rejonowy, powyżej tej wartości Sąd Okręgowy.
Sądem właściwym miejscowo natomiast będzie sąd, w którego okręgu obdarowany ma miejsce zamieszkania lub według sądu miejsca wykonania umowy darowizny.
Jaki koszt?
Opłata stała od pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu jeśli jest ona większa niż 20 tyś. Poniżej tej kwoty wysokość opłaty została dokładnie wskazana w art. 13 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Należy mieć na uwadze, że w pozwie można wnieść wniosek o zwolnienie kosztów sądowych, jeśli wniesienie opłaty będzie skutkowało
Przedawnienie
Darowizna nie może być odwołana po upływie 1 roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
“W razie, gdy rażąco niewdzięczne zachowanie ma charakter ciągły (dotyczy to zwłaszcza zaniechania), termin roczny należy liczyć od chwili, w której stan rażąco niewdzięcznego zachowania ustał.”
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 256/19
Roszczenie o zwrot darowizny niewykonanej przedawnia się w w momencie jej wykonania – przekazania przedmiotu darowizny.
Kiedy odwołanie darowizny nie jest możliwe?
Nie jest możliwe odwołanie darowizny, gdy czyni ona zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Oznacza to, że mimo zaistnienia przesłanek do odwołania darowizny byłoby to sprzeczne z zasadami słuszności, sprawiedliwości lub nie odpowiadałoby normom moralnym.
Darowizny z tytułu rażącej niewdzięczności nie można również odwołać jeśli darczyńca wybaczył obdarowanemu.